W tym roku minęła 230. rocznica insurekcji kościuszkowskiej - zrywu zbrojnego całego narodu, który stał się źródłem inspiracji dla następnych pokoleń.

Publicyści związani z ruchem ludowym za główną przyczynę upadku Rzeczypospolitej uważali egoizm szlachty, która nie była w stanie zrezygnować z własnych przywilejów.

Konstytucja 3 maja, która była próbą naprawy Rzeczypospolitej, uznawała chłopów za integralną część narodu, chłopi zostali objęci opieką prawną państwa. Twórcy konstytucji musieli się liczyć jednak z realiami politycznymi. Kwestia pańszczyzny miała być rozwiązana oddzielnym aktem prawnym w przyszłości. W pierwszej kolejności miały być przeprowadzone reformy ustrojowe państwa.

Interwencja wojsk rosyjskich przerywa proces naprawy Rzeczypospolitej. Władzę w państwie przejmuje Targowica - środowisko polityczne, które w obronie złotej wolności szlacheckiej było w stanie poświęcić nawet niepodległość kraju. W tym ponurym dla naszej Ojczyzny czasie pojawia się promyk nadziei. Wyrazicielem dążeń niepodległościowych Polaków staje się Tadeusz Kościuszko, bohater wojny o wolność Stanów Zjednoczonych.

Tadeusz Kościuszko
(źródło: Autorstwa Karl Gottlieb Schweikart - former image source www.wilanow-palac.art.pl; current image source [1], Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=28420853)

W marcu 1794 roku rozpoczyna się rewolucja polska. Cały naród wskazał Tadeusza Kościuszkę na przywódcę insurekcji. 24 marca 1794 na krakowskim rynku Naczelnik Państwa składa przysięgę zapowiadając: "obronę całości granic, odzyskanie samowładności narodu i ugruntowanie powszechnej wolności".

Obraz Franciszka Smuglewicza "Przysięga Kościuszki na Rynku w Krakowie
(źródło:  https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=297290)

W swoich planach wojskowych Kościuszko odwołuje się do ludu. 7 maja 1794 roku zostaje wydany uniwersał połaniecki, który nadawał wolność osobistą chłopom, zapewniając im skuteczną opiekę rządową oraz „bezpieczeństwo własności i sprawiedliwość w komisjach porządkowych”.

Uniwersał połaniecki
(źródło: Autorstwa Tadeusz Kościuszko - Niniejszy plik został udostępniony w Wikimedia Commons przez Archiwum Główne Akt Dawnych w ramach współpracy ze Stowarzyszeniem „Archivum Patriae” i Stowarzyszeniem Wikimedia Polska., Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=23581499)

Chłopi zgłaszają się do milicji krakowskiej, tworząc oddziały kosynierów. To udany atak kosynierów na rosyjskie baterie dział zadecydował o zwycięstwie powstańców w bitwie pod Racławicami, która stała się symbolem siły drzemiącej w polskim ludzie. Szczególnym męstwem wykazał się Bartosz Głowacki, który czapką zgasił lont rosyjskiej armaty. Za ten bohaterski czyn otrzymał on stopień chorążego grenadierów krakowskich.

Obraz Wojciecha Kossaka "Kościuszko z kosynierami"
(źródło: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=20499652)

Przewaga wojsk rosyjskich, wspieranych dodatkowo przez wojsko pruskie, zadecyduje o upadku powstania. Gazety wydawane za naszą zachodnią granicą z lubością rozpisywały się o rzekomych słowach Tadeusza Kościuszki "Finis Poloniae" ("Koniec Polski").

Trzeci rozbiór Polski w 1795 roku został przeprowadzony z inicjatywy Wiednia. Polska znika z map politycznych Europy.

Jak pisał Adam Mickiewicz:

Jeżeli wolność czuć i kochać umiesz,
W naszej rozmowie nie potrzeba słowa.
Ja twe westchnienia, ty me łzy zrozumiesz
I dłoń uściśniesz – oto polska mowa. 

Insurekcja kościuszkowska stanie się mitem narodowym. Symbolem zjednoczenia wszystkich stanów społecznych w walce o wolną Polskę. Praktyczną realizacją poetyckiego hasła „Jeden tylko, jeden cud: z szlachtą polską - polski Lud”. To w trakcie powstania z 1794 roku, na jednym ze sztandarów nadanym oddziałowi kosynierów krakowskich, pojawi się dewiza: ŻYWIĄ I BRONIĄ.

Sztandar kosynierów z czasów insurekcji kościuszkowskiej 
(źródło: Autorstwa Nieznany from Poland - Image taken by User:Mathiasrex Maciej Szczepańczyk, CC BY 3.0,
https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=9718954)

Wincenty Witos po latach napisze: „Pewną i naturalną podstawę państwa może stanowić przede wszystkim chłop polski”.

Jarosław Jurkiewicz
piątek, 8 listopada 2024